Μια μουντζούρα, χίλιες λέξεις...

Ο κ. Γιώργος Δημόπουλος είναι υπάλληλος σε ναυτιλιακή εταιρεία, στο παρελθόν εργαζόταν ως ασυρματιστής και όπως λέει «τις ατελείωτες ώρες που περίμενα να ακούσω κάτι στον ασύρματο όταν ταξίδευα, σχεδίαζα μανιωδώς». Δεν μπορεί να σκεφθεί ένα συγκεκριμένο λόγο που έκανε σκαριφήματα, «ίσως για να περνάει η ώρα και να βγάλω και κάτι από μέσα μου», σημειώνει.

Ακόμη και τώρα κατά τη διάρκεια συζητήσεων ή τηλεφωνικών συνομιλιών σχεδόν μηχανικά κάνει αφηρημένα σχέδια στο χαρτί, ενώ έχει παρατηρήσει πως προτιμά τα γραμμικά σχήματα. Ωστόσο, μέχρι και σήμερα δεν μπορεί να εξηγήσει αν «όταν τραβάς την πρώτη γραμμή το μυαλό ακολουθεί το χέρι ή δίνει εντολές».

Τα σκαριφήματα είναι συνδεδεμένα με την ανία και τα φοιτητικά σημειωματάρια. Ωστόσο, αρκετοί είναι αυτοί που κατά τη διάρκεια μιας επαγγελματικής σύσκεψης ή ενός χρονοβόρου τηλεφωνήματος ζωγραφίζουν στα χαρτιά που έχουν μπροστά τους. Όπως υποστηρίζουν πολλοί γραφολόγοι και ψυχολόγοι, αποκαλύπτουν κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του «σχεδιαστή» τους αλλά και τον τρόπο που λειτουργεί το μυαλό του.

«Το σκαρίφημα είναι μια αφηρημένη σκέψη του γράφοντος, η οποία συμπυκνώνεται σε μια εικόνα ή ένα σύμβολο. Αποτελεί μέσο έκφρασης του άγχους της συγκεκριμένης στιγμής και ως εκ τούτου είναι σε άμεση συνάρτηση με το παρελθόν και το παρόν του γράφοντος. Εν τούτοις, σε συγκεκριμένες περιόδους της ζωής μπορούν να υποδείξουν τη συγκεκριμένη ψυχολογική διάθεση» σημειώνει η κ. Χριστίνα Σωτηράκογλου, αναλυτική και δικαστική γραφολόγος και δικηγόρος.

Προσθέτει μάλιστα ότι «αποτελούν εμφάνιση των σκέψεων, των συναισθημάτων, της δραστηριότητας, ακόμη και της εξωτερικής μας εμφάνισης, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις ο γράφων δεν γνωρίζει γιατί φτιάχνει τα συγκεκριμένα σχέδια. Η Αμερικανίδα γραφολόγος Ruth Gardner τα χαρακτηρίζει αυτοπροσωπογραφίες».

Σε εγρήγορση

Σύμφωνα με την Jackie Αndrade, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Ρlymouth της Βρετανίας, τα αφηρημένα σχέδια που κάνει κανείς όταν «βαριέται» κατά τη διάρκεια εκτέλεσης κάποιου καθήκοντος όχι απλώς δεν του αποσπούν την προσοχή, αλλά αντίθετα κρατούν τον ανθρώπινο εγκέφαλο σε εγρήγορση. Η Βρετανίδα καθηγήτρια δημοσίευσε μελέτη στο επιστημονικό περιοδικό «Αpplied Cognitive Ρsychology», κατά την οποία είχε αναθέσει σε ομάδα 40 ανθρώπων να ακούσουν ένα μεγάλο και βαρετό τηλεφωνικό μήνυμα όπου αναφέρονταν ονόματα ανθρώπων και τοποθεσίες και να γράψουν μόνο τα ονόματα όσων θα πήγαιναν σε ένα πάρτι.

Οι μισοί από αυτούς μπορούσαν να ζωγραφίζουν ό,τι θέλουν σε χαρτί κατά τη διάρκειά του και οι υπόλοιποι όχι. Αυτό που βρήκε στο τέλος του πειράματος ήταν ότι όσοι σχεδίαζαν θυμόντουσαν καλύτερα τι είχαν ακούσει. Μάλιστα είχαν συγκρατήσει περίπου 29% περισσότερες πληροφορίες. Από τα 8 ονόματα ανθρώπων και τοποθεσιών που έπρεπε να σημειώσουν, έγραψαν- κατά μέσο όροσωστά τα 7,5, ενώ αντίστοιχα όσοι δεν σχεδίασαν σκαριφήματα ήταν 5,8.

Ο λόγος που συνέβη αυτό ήταν, όπως υποστήριξε, ότι ο εγκέφαλος είναι σχεδιασμένος να επεξεργάζεται διαρκώς πληροφορίες. Όταν το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται δεν προσφέρει ενδιαφέροντα ερεθίσματα, τότε καταφεύγει στην παραγωγή δικών του ή, απλώς, στη φαντασία. Τα σκίτσα αυτά δίνουν τη δυνατότητα στο μυαλό να απασχοληθεί με κάτι και το «εμποδίζουν» να ταξιδεύει μακριά από την πραγματικότητα κρατώντας το στο «καθήκον», δηλαδή την επεξεργασία ερεθισμάτων.

Η ΤΟΝΩΣΗ

Τα πρόχειρα σχεδιάσματα κρατούν τον εγκέφαλο σε εγρήγορση

Αγχολυτικά και θεραπευτικά για το Αλτσχάιμερ

Όπως επισημαίνει η ψυχολόγος- ψυχοθεραπεύτρια κ. Μαριέτα Ρήγα- Πεπελάση: «Τα σκαριφήματα συνήθως είναι μια προβολή της έντασης και του άγχους που έχουμε, πάνω στο χαρτί. Αυτό τα καθιστά χαλαρωτικά αφού μας βοηθούν να αποβάλουμε την ένταση και το άγχος, που πιθανώς μας προκαλούν εσωτερικά ή εξωτερικά ερεθίσματα και συμβάλλουν στην αυτοσυγκέντρωση του ατόμου». Για την κ. Σωτηράκογλου, «γενικά η γραφή συνδέεται και παράγεται από τη λειτουργία του εγκεφάλου και του νευροφυτικού συστήματος. Η γραφή και η ενάσκηση στη γραφή βοηθούν στην εξέλιξη του εγκεφάλου και της σκέψης.

Για τον λόγο αυτό, τα παιδιά και οι γέροντες πρέπει να ενθαρρύνονται στη γραφή, τα μεν για να εξελιχθούν και να εξελίξουν τη σκέψη τους, οι δε για να διατηρηθούν σε καλό επίπεδο μνήμης και σκέψης. Η γραφοθεραπεία χρησιμοποιείται πλέον για τη βελτίωση συμπεριφορών του ατόμου. Ως εκ τούτου, η γραφή ακόμη και των σκαριφημάτων, βοηθά- κατά το μέτρο του δυνατού- στο να κρατηθεί ο εγκέφαλος σε εγρήγορση».

Τη σημασία αυτών των σχεδιασμάτων για την καλή κατάσταση του εγκεφάλου τονίζει και η κ। Μάγδα Τσολάκη, νευρολόγος- ψυχίατρος και αναπληρώτρια καθηγήτρια Νευρολογίας στο ΑΠΘ। Όπως χαρακτηριστικά λέει, «στις ασκήσεις που κάνουν οι ασθενείς μας με άνοια στο πρώτο στάδιο στα κέντρα Ημέρας των Εταιρειών Νόσου Αλτσχάιμερ είναι και οι “ασκήσεις διπλού έργου”. Να κινούν δηλαδή το χέρι τους με εναλλασσόμενες κινήσεις και συγχρόνως να απαντούν σε ερωτήσεις. Έτσι ενεργοποιούνται περισσότερες περιοχές του εγκεφάλου».

Ο θάνατος του χειρογράφου... Η χρήση των υπολογιστών έχει ρίξει στο περιθώριο την επαφή μας με το μολύβι και το χαρτί

Η αλληλογραφία έδωσε τη θέση της στα e-mails, τα ερωτικά ραβασάκια στα SΜS. Τα ημερολόγια μετατράπηκαν σε blogs και ελάχιστες είναι πλέον οι μαθήτριες που διατηρούν λεύκωμα. Τα μολύβια και τα στιλό έχουν αντικατασταθεί από τα πλήκτρα του υπολογιστή και του κινητού τηλεφώνου, ενώ αντί για την καλλιγραφία, οι μαθητές στα σχολεία εκπαιδεύονται στο τυφλό σύστημα. Έρχεται λοιπόν το τέλος του χειρογράφου;

Κάποιοι απαντούν αφοπλιστικά όχι, επιμένοντας ότι η αποτύπωση λέξεων στο χαρτί είναι βασική ανάγκη του ανθρώπου και ότι όσο υπάρχουν συναισθήματα θα υπάρχει και το χειρόγραφο. Πολλοί υποστηρίζουν πως θα φτάσει η στιγμή που το χειρόγραφο θα μετατραπεί σε μουσειακό είδος, λέγοντας χαρακτηριστικά πως οτιδήποτε καταγράφεται θα είναι σε ψηφιακή μορφή. «Δεν μπορούμε να μιλάμε για το τέλος του χειρογράφου. Η γραφή είναι ο καθρέφτης της ψυχής μας. Είναι μια φυσική εκδήλωση του ανθρώπου- από την ηλικία των τριών ετών μετά το παιχνίδι- που βοηθάει παράλληλα στο να διώχνουμε το στρες και να αποτυπώνουμε τα συναισθήματα, τα οποία δεν μπορούν να φανούν στο ξερό κείμενο του υπολογιστή», σημειώνει στα «ΝΕΑ» η γραφολόγος κ. Χριστίνα Σωτηράκογλου. Σύμφωνα με τους γραφολόγους, το γραπτό αποτυπώνει τον χαρακτήρα, την ιδιοσυγκρασία, τα ταλέντα, τις ατέλειες ενός ανθρώπου. «Έχει παρατηρηθεί ότι η χρήση της τεχνολογίας έχει επηρεάσει και τον γραφικό χαρακτήρα των μαθητών- ειδικότερα των κοριτσιών- που μιμούνται τα στρογγυλά γράμματα του υπολογιστή, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως έχει υποκαταστήσει τον γραφικό χαρακτήρα κάθε ανθρώπου. Ο άνθρωπος όσο πιο πολύ γράφει με το στιλό ή το μολύβι τόσο οξύνει τη μνήμη του, καθώς εξασκεί τον εγκέφαλό του. Δεν σημαίνει ότι η χρήση του υπολογιστή όμως μας κάνει αμνήμονες. Καλό πάντως είναι οι νέοι όσο μπορούν να γράφουν και στο χαρτί», συμβουλέυει η κ. Σωτηράκογλου.

Η ιστορική σημασία ορισμένων χειρογράφων είναι αδιαμφισβήτητη. Πριν από λίγους μήνες σε δημοπρασία στη Νέα Υόρκη πουλήθηκε αντί 3,4 εκατ. δολαρίων το χειρόγραφο από την ομιλία του προέδρου Λίνκολν που έγινε στις 10 Νοεμβρίου του 1864 από ένα παράθυρο του Λευκού Οίκου. Τρία χρόνια πριν η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ιρλανδίας απέκτησε από τη Γαλλία ένα εξασέλιδο χειρόγραφο του συγγραφέα Τζέιμς Τζόις έναντι 1,17 εκατ. ευρώ, ενώ ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο βιβλίο της διάσημης συγγραφέως του Χάρι Πότερ, Τζοάν Καθλίν Ρόουλινγκ, πουλήθηκε αντί 1,95 εκατ. στερλινών. Υπάρχει όμως περίπτωση το χειρόγραφο να μπει στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας; «Είμαστε πλέον κοντά στο τέλος του χειρογράφου. Βέβαια αυτό θα εξαρτηθεί από το ποσοστό του ηλεκτρονικού αλφαβητισμού και τις κοινωνικές και ψηφιακές ανισότητες. Πιστεύω σε κάποιο βαθμό ότι το τέλος του θα σήμαινε και μια ίση κοινωνία όπου οι πολίτες θα είχαν πρόσβαση σε όλες τις δυνατότητες που προσφέρει. Σε αντίθετη περίπτωση, μπορούμε να πούμε ότι το χαρτί θα είναι η αντίσταση του φτωχού. Το χαρτί είχε σχέση με τον πολιτισμό των προηγούμενων ετών όπως τον είχαν βιώσει οι άνθρωποι. Είχε μυρωδιά, χρώμα, σχήμα και μπορούσες να το τσακίσεις και να το μεταφέρεις. Σήμερα, το αποθηκευτικό μέσο είναι άυλο», σημειώνει στα «ΝΕΑ» ο κοινωνιολόγος κ. Χαράλαμπος Στέρτσος. Η ηλεκτρονική γραφή καταλαμβάνει όλο και περισσότερο χρόνο στις καθημερινές δραστηριότητες του ανθρώπου και η γραφή στο χαρτί όλο και λιγότερο. «Μέσω της τεχνολογίας βαδίζουμε σε μια ηλεκτρονική μοναξιά που θυμίζει τη μοναξιά των ανθρώπων της μεγάλης πόλης», συμπληρώνει ο κοινωνιολόγος λέγοντας χαρακτηριστικά πως πλέον ανοίγεις την πόρτα του σπιτιού σου και βλέπεις μόνο φακέλους με υποχρεώσεις και όχι ένα γράμμα από ένα αγαπημένο πρόσωπο, όπως παλαιότερα.

Κομψοτέχνημα
«Είναι πιθανό να φτάσουμε στο σημείο όπου το χειρόγραφο θα θεωρείται κομψοτέχνημα. Θα έχει τους λάτρεις και τους οπαδούς του, όπως κάποια παλιά συλλεκτικά αυτοκίνητα. Η τεχνολογία για λόγους ταχύτητας στην επικοινωνία δημιούργησε νέες ισχυρές συνήθειες. Σε λίγο καιρό ακόμη και η διαδικασία των εξετάσεων θα γίνεται ηλεκτρονικά», σημειώνει στα «ΝΕΑ» ο αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης κ. Αντώνης Γεωργούλας. Ο καθηγητής διαπιστώνει πως οι φοιτητές έχουν σήμερα πρόβλημα γραπτής έκφρασης καθώς δυσκολεύονται να αναπτύξουν τη σκέψη τους και ο γραφικός τους χαρακτήρας είναι κάπως κοφτός. «Δεν συναντάς πλέον τον "ναρκισσισμό" της προσωπικότητας όπως φαινόταν μέσα από τη γραφή.», καταλήγει ο κ. Γεωργούλας.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

Χιλιάδες χρόνια μετά την ανακάλυψή της, οι άνθρωποι εκπαιδεύονται στην... πληκτρολόγηση

«Η σχέση μου με το χαρτί είναι ερωτική»

ΤΟ ΠΡΩΤΟ της βιβλίο η συγγραφέας κ. Λένα Μαντά το έγραψε με χαρτί και μολύβι. Τα υπόλοιπα πέντε με τη βοήθεια που της προσέφερε ο υπολογιστής. «Όταν υπάρχει οίστρος το χέρι κουράζεται και αναγκάζομαι να σταματάω. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να μην κόβεται η ροή της σκέψης. Δεν με νοιάζει το πού γράφω, αλλά να μην κολλάει η σκέψη μου», δηλώνει στα «ΝΕΑ» η συγγραφέας των μπεστ σέλερ «Το σπίτι δίπλα στο ποτάμι» και «Η άλλη πλευρά του νομίσματος». Πάντα όμως δίπλα στον υπολογιστή τής κ. Μαντά υπάρχουν ένα μπλοκάκι κι ένα μολύβι. «Η σχέση μου με τον υπολογιστή είναι επαγγελματική, για καθαρά πρακτικούς λόγους. Η σχέση μου με το χαρτί είναι ερωτική. Είναι κάτι ζωντανό που αναπνέει και το χρησιμοποιώ ταυτόχρονα με τον υπολογιστή για να σημειώνω οτιδήποτε θα μπορούσε να παρέμβει στην πλοκή των βιβλίων.

Μάλιστα, αυτές τις σημειώσεις τις κολλάω στον τοίχο». Σύμφωνα με την κ. Μαντά, οι κανόνες του σαβουάρ βιβρ απαιτούν η αλληλογραφία να μη γράφεται στον υπολογιστή, αλλά στο χαρτί. «Οι συνθήκες της δουλειάς, όμως, μου επιβάλλουν να παρεκκλίνω από αυτό τον κανόνα. Υπάρχουν πολλά γράμματα αναγνωστών που περιμένουν γρήγορη απάντηση».

«Τα χειρόγραφα μπορείς να τα βάλεις στην τσέπη της καρδιάς σου»

«ΤΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ έχουν προσωπικό χαρακτήρα. Εκεί μπορεί να ανιχνευθεί η οργή, ο θυμός, η βιασύνη. Είναι αντικείμενα.

Μπορείς να τα βάλεις στην τσέπη της καρδιάς σου. Τα γράμματα μένουν. Έπειτα από τριάντασαράντα χρόνια είναι πολύτιμα». Αυτή είναι η ρομαντική πλευρά του γραπτού, για τον συγγραφέα κ. Θανάση Βαλτινό που από την αρχή της συγγραφικής του καριέρας γράφει τα κείμενά του στο χαρτί και την γραφομηχανή- «ο υπολογιστής ψυχολογικά με απωθεί. Παρ΄ όλα αυτά, «και το χαρτί και το μολύβι είναι μια ανθρώπινη τεχνολογική κατάσταση, με τη διαφορά από τον υπολογιστή να είναι ελάχιστη».

Και ο κ. Βαλτινός υποστηρίζει πως έρχεται το τέλος του χειρόγραφου «σε λίγες δεκαετίες με τις επιπτώσεις θα έχουν ψυχολογικές αποχρώσεις και θα μιλάμε για νέους εθισμένους στον ηλεκτρονικό τρόπο επικοινωνίας».

«Εγκαταλείπουμε μια παλιά τέχνη»

«Θεωρώ πως εγκαταλείπουμε μια παλιά τέχνη της γραφής. Το χειρόγραφο εξαφανίζεται. Είναι το τέλος του». Το πρώτο του βιβλίο του, το «Λειμωνάριο», ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός κ. Γιώργος Γιατρομανωλάκης το έγραψε σε τετράδια στα Κύθηρα την περίοδο της χούντας. Αυτά τα τετράδια, όπως σημειώνει, υπάρχουν ακόμη και σήμερα. «Από το ΄90 και μετά ό,τι έχω γράψει είναι στον υπολογιστή και βρίσκεται αποθηκευμένο σε ψηφιακό υλικό. Συνομιλώ με την άσπρη οθόνη του κομπιούτερ, όπου μου προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες επεξεργασίας του κειμένου. Μπορείς να γράψεις και να ξαναγράψεις ένα κείμενο», λέει ο κ. Γιατρομανωλάκης. Μπορεί να γράφει τα κείμενά του στον υπολογιστή, πάντα όμως τη διόρθωση θα την κάνει σε τυπωμένο χαρτί.

«Είμαι επαγγελματίας γραφιάς. Αυτό που θέλω είναι να τελειώσω γρήγορα ένα κείμενο», σημειώνει.

«Χάνεις την επαφή με τη γλώσσα»

«Το τακτοποιημένο γράψιμο, εκτός από το καθαρά αισθητικό κομμάτι, εμπεριείχε και τη διαδικασία μάθησης της γλώσσας μας। Ό,τι παραπετάς και δεν φροντίζεις να είναι όμορφο, το υποβιβάζεις, το χάνεις και τέλος σε εκδικείται। Δηλαδή χάνεις την επαφή με την ίδια τη γλώσσα», σημειώνει ο συνταξιούχος φιλόλογος κ. Γιάννης Χαλιώτης. Ο κ. Χαλιώτης θεωρεί αδιανόητο μαθητές που έχουν περάσει στις πλέον υψηλόβαθμες σχολές να γράφουν κείμενα με ανεπίτρεπτα ορθογραφικά λάθη. «Υπάρχει ένας συνδυασμός αιτιών. Αρχικά μια "γραμμή" που έλεγε πως τα παιδιά δεν πρέπει να ζορίζονται στο γράψιμο. Δεύτερον, με τους υπολογιστές, τα κινητά και την τηλεόραση, οι λέξεις άρχισαν περισσότερο να έχουν ηχητικό περιεχόμενο. Τα παιδιά τις ακούν, αλλά δεν τις γράφουν σωστά», λέει ο φιλόλογος και επισημαίνει: «Η γραφή δεν βρίσκει εφαρμογή μόνο στην Έκθεση και τα Νέα Ελληνικά, αλλά και τη Μουσική, τη Φυσική, τα Μαθηματικά».